Buiséad 2026: Ráiteas ón Aire Darragh O'Brien chuig Dáil Éireann

Deimhnigh i gcoinne an leagain a seachadadh

A Cheann Comhairle, a chomhghleacaithe, tá áthas orm Buiséad na bliana seo chugainn a phlé idir an Roinn Iompair agus an Roinn Aeráide, Fuinnimh agus Comhshaoil araon. Tríd is tríd, le Buiséad 2026, cuirtear beagnach €6 billiún ar fáil d’infheistíocht sna dhá roinn seo.

Go bunúsach, aithníonn an rialtas seo go bhfuil geilleagar láidir riachtanach chun sochaí rathúil a chruthú, ceann a chruthaíonn deiseanna do shaoránaigh agus a ghineann na hacmhainní a theastaíonn chun seirbhísí sóisialta ríthábhachtacha a sheachadadh. Léiríodh é sin sa Roinn Iompair agus sa Roinn Aeráide araon, áit ar thug mé tús áite do bhearta chun dlús a chur ar aistriú glas na hÉireann agus seirbhísí níos fearr a sholáthar do shaoránaigh ar fud na tíre.

Ag tosú leis an Roinn Iompair, tá áthas orm a fhógairt go mbeidh buiséad €4.74 billiún ann don bhliain seo chugainn, méadú €840 milliún i gcomparáid leis an mbliain seo caite.

Is éacht tábhachtach é an méadú gan fasach de bhreis is 43% sa phríomhleithdháileadh do sheirbhísí iompair faoin Oibleagáid Seirbhíse Poiblí, arb ionann é anois agus €940 milliún. Cinntítear leis sin go leanfar le tacaíocht a thabhairt do sheirbhísí bus agus iarnróid fóirdheonaithe, naisc farantóireachta chuig pobail iargúlta, agus seirbhísí aeir réigiúnacha—amhail an bealach ríthábhachtach ó Dhún na nGall go Baile Átha Cliath. Ní hamháin go bhfuil na seirbhísí seo faoi iompar—baineann siad le nascacht, cuimsiú, agus comhtháthú sóisialta, go háirithe dóibh siúd i gceantair thuaithe agus dóibh siúd a bhraitheann ar iompar poiblí gach lá.

In 2024, bhaineamar sprioc thábhachtach amach de 1 mhilliún turas laethúil agus 343 milliún turas iompair phoiblí don bhliain—méadú 10.6% ó 2023.

Le déanaí, leathnaíomar iompar saor in aisce chun leanaí faoi bhun 9 mbliana d’aois a áireamh agus thugamar isteach taisteal saor in aisce do chompánaigh os cionn 70 bliain d’aois.

Le chéile, cuirtear bunús láidir ar fáil leis na bearta seo chun tiomantas an rialtais chun samhail mhaoinithe inbhuanaithe a bhunú don chlár Oibleagáide Seirbhíse Poiblí mar atá leagtha amach sa Chlár Rialtais a chur chun cinn.

Bearta Míchumais san Iompar

Mar a gealladh sa Straitéis Náisiúnta um Chearta an Duine do Dhaoine faoi Mhíchumas, táimid ag soláthar maoinithe ag an leibhéal is airde riamh i dtreo an chláir infheistiúcháin inrochtaineachta chun uasghráduithe ar shean-áiseanna a mhaoiniú. Déantar gach bonneagar agus feithicil iompair phoiblí nua a dhearadh le hinrochtaineacht san áireamh. An tseachtain seo caite, thionóil mé Fóram Iompair Inrochtana Aireachta - ag bualadh le grúpaí míchumais chun plé a dhéanamh ar na gníomhartha iompair tosaíochta.

Mórthionscadail Iompair Phoiblí

Tá tionscadail bhonneagair chlaochlaitheacha ar siúl freisin, a bhfuil sé mar aidhm acu ár gcóras iompair a dhícharbónú agus roghanna taistil feabhsaithe a sholáthar do phaisinéirí ag an am céanna. Áirítear leis sin:

• leanann clár DART+ ar aghaidh le tástáil fhlíteanna, forbairt bonneagair i nDroichead Átha, agus soláthar do DART+ Thiar
• i gCorcaigh, tá Céim 1 de Chlár Iarnróid Comaitéireachta Ceantair ag dul chun cinn le rianú dúbailte agus comharthaíocht leictreonach
• agus i mBaile Átha Cliath, tá tús curtha le tógáil ar dhá Chroí-Chonair Bus BusConnects

Líonra agus Sábháilteacht Bóithre

Leis an méadú de €211 milliún, tugtar an leithdháileadh do líonraí bóithre náisiúnta, réigiúnacha agus áitiúla agus do bhearta sábháilteachta bóithre go €1.72 billiún.

Tacaíonn sé sin le:

• cothabháil agus deisiú bóithre agus droichead
• tionscadail straitéiseacha ar nós uasghrádú an M50, N5 Bealach an Doirín go Scramóg, M28 Corcaigh go Rinn an Scidígh, agus N21/69 Luimneach go Faing, lena n-áirítear seachbhóthar Áth Dara
• dul chun cinn leanúnach ar scéimeanna an Phlean Forbartha Náisiúnta (PFN) amhail Bóthar Faoisimh Thuaidh Thrá Lí agus Bóthar Dáileacháin ó Chuanach go Cnoc an Lisín
• €10 milliún do 99 mol athluchtaithe nua d’fheithiclí leictreacha ar fud phríomhbhóithre agus bhóithre tánaisteacha náisiúnta na hÉireann chun a chinntiú nach mbíonn tiománaithe níos mó ná 30km ó phointe luchtaithe ardchumhachta riamh

Tá ár sprioc sáraithe againn maidir le 195,000 feithicil leictreach a bheith ar na bóithre faoi dheireadh 2025 – tá 196,000 againn ar bhóithre na hÉireann anois.

Chun tacú leis an rolladh amach seo, sínfear an faoiseamh €5,000 ar Cháin Cláraithe Feithiclí (CCF) do fheithiclí leictreacha ar feadh bliana eile agus tá an córas BIK (Sochar Comhchineáil) á mhodhnú chun a chinntiú go bhfuil feithiclí leictreacha curtha i leataobh go sonrach le haghaidh rátaí fabhracha.

Taisteal Gníomhach, Eitlíocht agus Muirí

Tosaíocht dúinn go fóill is ea taisteal gníomhach, agus €362.6 milliún leithdháilte do bhonneagar siúil agus rothaíochta, lena n-áirítear Bealaí Glasa agus Bealaí Sábháilte chun na Scoile, ina bhfuil 412 scoil rannpháirteach faoi láthair.

San eitlíocht, tacóidh €39.6 milliún le haerfoirt réigiúnacha agus cinnteofar leis sin nascacht leanúnach ar fud na hÉireann.

Leithdháiltear €162.5 milliún ar Gharda Cósta na hÉireann agus ar earnáil Mhuirí, agus déanfaidh an tAire Canney tagairt dó sin freisin.

Ag casadh ar aghaidh chuig an Roinn Aeráide, Fuinnimh agus Comhshaoil, feicfear beagnach €1.1 billiún in infheistíocht dhíreach stáit an bhliain seo chugainn. Tá sé seo sa bhreis ar an €3.5 billiún a chuirfidh an stát ar fáil in infheistíocht chothromais do BSL agus EirGrid chun ár mbonneagar fuinnimh ríthábhachtach a neartú agus a uasghrádú. Cuirfidh leithdháileadh buiséid na bliana seo chugainn dlús leis an aistriú glan idir tithe agus earnáil an fhuinnimh.

Inacmhainneacht agus Iarfheistiú Fuinnimh

Cuireann praghsanna arda fuinnimh brú ar theaghlaigh agus déanann siad dochar d’iomaíochas eacnamaíoch na hÉireann. Go luath i mbliana, bhunaigh mé an Tascfhórsa Náisiúnta um Inacmhainneacht Fuinnimh chun scrúdú a dhéanamh ar thiománaithe costais ar fud ár gcóras fuinnimh. Tá áthas orm go nglactar le cuid dá mholtaí tosaigh faoin mbuiséad seo.

Ar dtús, feicfear laghdú fadtéarmach ar an ráta CBL is infheidhme maidir le billí gáis agus leictreachais sa bhuiséad, ag laghdú sin ó 13.5% síos go 9%. Fanfaidh an beart seo i bhfeidhm go dtí an 31 Nollaig 2030, ar chostas bliantúil €254 milliún. Tá laghdú cánach de bhreis is €1.25 billiún cruthaithe aige seo go héifeachtach agus is fiú €100 in aghaidh na bliana ar an meán é do theaghlach a úsáideann gás agus leictreachas.

Ar an dara dul síos, tá iarfheistiú ar cheann de na bearta is mó tionchair is féidir le teaghlach a ghlacadh chun billí fuinnimh a laghdú. Cuireann Buiséad 2026 an buiséad is mó riamh ar fáil le haghaidh iarfheistiú le leithdháileadh de €558 milliún. Tacóidh sé sin le suas le 65,000 uasghrádú tí. Áirítear leis sin an Scéim um Thithe Níos Teo, a chuir iarfheistiú domhain atá maoinithe go hiomláin ar fáil anuraidh do bheagnach 8,000 teach.

Le méadú €89 milliún ar an mbliain seo caite, ciallaíonn sé sin go mbeidh níos mó maoinithe ná riamh ar fáil chun tithe a dhéanamh níos teo, níos sláintiúla, níos compordaí agus níos saoire le téamh.

Déanfaidh na hoibreacha iarfheistithe seo difríocht shuntasach do theaghlaigh, agus tá maoiniú imfhálaithe ón gcáin charbóin mar thacaíocht dóibh. Tugann figiúirí le déanaí le fios gur féidir le teaghlach suas le €1,100 a shábháil i gcostais fuinnimh trí iarfheistiú domhain a dhéanamh amhail insliú áiléir, urláir agus balla agus gloiniú ardéifeachtúlachta

Ina theannta sin, faoi Bhuiséad 26, tá feabhas curtha ag an Rialtas ar bhearta spriocdhírithe inacmhainneachta fuinnimh tríd an gCóras Cosanta Sóisialta atá againn. Feicfear méadú €5 go €38 in aghaidh na seachtaine ar an ráta seachtainiúil den Liúntas Breosla sa bhuiséad seo. Leis an íocaíocht seo, tá tacaíocht á fáil ag 410,000 teaghlach faoi láthair, agus faoi Bhuiséad 2026 leathnófar í chuig gach teaghlach atá ag fáil na hÍocaíochta do Theaghlaigh i bhFostaíocht sa chaoi is go mbeidh 460,000 teaghlach in ann leas a bhaint as an tacaíocht seo.

Aeráid agus Comhshaol

Bunaíodh an Ciste Bonneagair, Aeráide agus Dúlra (ICNF) mar chuid de Bhuiséad 25 chun an t-aistriú aeráide a mhaoiniú. Díreoidh leithdháileadh €500 milliún do thionscadail RAFC faoin ICNF ar mhargaí nua a fhorbairt chun dlús a chur ar dhícharbónú chóras fuinnimh na hÉireann, go háirithe i gcás bithmheatáin agus téamh ceantair. Cuirfidh an ICNF maoiniú ar fáil freisin chun suirbhéanna a dhéanamh ar ionaid amach ón gcósta, chun forbartha tionscadal in-athnuaite amach ón gcósta a dhí-rioscú agus chun tacú lena seachadadh. Táim ag tnúth le bheith ag obair le gach ceann de na hearnálacha seo chun na cláir thábhachtacha seo a sheachadadh.

Ag croílár Buiséad 2026, tá sé mar aidhm aige poist an lae inniu a chosaint agus poist eile a chruthú. Tá páirt ollmhór ag na hearnálacha iompair agus fuinnimh sa réimse sin. Tá breis is 26,000 duine fostaithe cheana féin sna hearnálacha fuinnimh agus iarfheistithe in Éirinn agus ba mhaith linn oibriú le gach comhpháirtí tionscail chun sin a mhéadú tuilleadh. Mar an gcéanna, tá na mílte duine cumasach ag obair i dtionscail iompair phoiblí, mhuirí agus eitlíochta na hÉireann, agus feicfear fás suntasach sna blianta amach romhainn mar thoradh air seo.