Ag Maoiniú na Todhchaí: Páipéar roghanna bliantúil maidir le costas an oideachais a laghdú 2025

Is é Buiséad na bliana seo an chéad bhuiséad de chúig Bhuiséad a bheidh mar chuid de thréimhse an Rialtais seo. Le linn na tréimhse sin, tá an tAire Breisoideachas agus Ardoideachais, Taighde, Nuálaíochta agus Eolaíochta tiomanta an dá chuspóir seo a leanas a bhaint amach de réir a chéile agus go carnach:

• aghaidh a thabhairt ar chostas mar bhac ar rannpháirtíocht i mbreisoideachas agus ardoideachais d'fhoghlaimeoirí atá faoi ghannionadaíocht agus faoi mhíbhuntáiste;
• costas an oideachais do theaghlaigh ar fud na tíre a laghdú.

Cuireann an páipéar seo réimse roghanna beartais atá bunaithe ar fhianaise i láthair chun eolas a dhéanamh do chinnteoireacht i mBuiséad 2026 maidir le costas an oideachais a laghdú.

Cé go bhfuil an páipéar seo dírithe go hiomlán ar roghanna chun costas an oideachais a laghdú, tá sé tábhachtach a chur san áireamh, chomh maith le haghaidh a thabhairt ar chostas an oideachais, go mbeidh maoiniú riachtanach freisin chun feabhas a chur ar cháilíocht agus ar sheasamh idirnáisiúnta ár n-institiúidí oideachais, chun feabhas a chur ar thaithí an fhoghlaimeora agus chun taighde ardchaighdeáin a spreagadh chun athléimneacht ár ngeilleagair a fheabhsú agus chun freastal ar riachtanais scileanna fostóirí.

Dá bhrí sin, in aon bhliain ar leith, beidh cinntí dúshlánacha agus cothromaíocht idir éilimh iomaíocha i gceist le dul chun cinn a dhéanamh i dtreo na spriocanna sin.

Tá sé mar aidhm ag na roghanna costais agus tionchair fhéideartha na mbeart a shainaithint, agus foilsítear an páipéar gan dochar do chinntí an Rialtais i ndeireadh báire. Tá sé mar aidhm aige plé poiblí a spreagadh ar na roghanna atá ar fáil chun tacú le foghlaimeoirí agus teaghlaigh, agus chun tuiscint níos fearr a fháil ar na comhbhabhtálacha agus na deischostais atá i gceist.

Tá tacaíochtaí airgeadais amhail an scéim Táillí Saor in Aisce agus scéim deontas do mhic léinn SUSI ríthábhachtach chun tacú le foghlaimeoirí. Léirigh athbhreithniú 2022 ar an Scéim Deontas do Mhic Léinn (arna riaradh ag SUSI) go soiléir “go dtuairiscíonn tromlach mór [na mac léinn] nach dócha go mbeadh siad tar éis leanúint lena gcuid staidéir murach [an scéim SUSI]”. Tá sé tábhachtach, áfach, go n-athraíonn scéimeanna den sórt sin chun aird a thabhairt ar chostais mhaireachtála agus ar bhealaí foghlama atá ag athrú.

Tá fiúntas ag baint le gach ceann de na roghanna atá leagtha amach sa pháipéar seo agus thacódh siad le foghlaimeoirí ar bhealach éigin. Mar sin féin, tá costas ag baint le gach beart freisin: tá costas iomlán cur chun feidhme na mbeart aonair idir na céadta mílte euro le haghaidh athruithe an-spriocdhírithe agus na céadta milliún euro, atá i bhfad Éireann níos mó ná mar a bheadh ar fáil don Roinn i mBuiséad bliantúil.

Agus roghanna éagsúla á gcur i gcomparáid, tá an páipéar seo beartaithe mar uirlis chun tionchar beart éagsúil a mheas ach chun costais deise a mheas freisin. Ciallaíonn sé sin an cheist a chur “Má thugtar tús áite don bheart seo, cad é air nach mbeidh sé indéanta dul chun cinn a dhéanamh ag an bpointe seo?” Mar shampla, má chinneann an Rialtas níos mó a infheistiú i ndeontais mac léinn, d’fhéadfadh an deischostas a bheith ann go mbeadh níos lú maoinithe ar fáil chun costais do phrintísigh a laghdú.

Ciallaíonn an easpa de thacaíochtaí costas maireachtála aonuaire go mbeidh gá le gach beart a mhaoiniú ó bhearta buana athfhillteacha sa bhonn caiteachais. Úsáideadh tacaíochtaí sealadacha costas maireachtála le roinnt blianta anuas chun tacú le foghlaimeoirí agus le teaghlaigh le laghduithe ar ranníocaíocht an mhic léinn, ach freisin chun tacú le cuid de na foghlaimeoirí is mó atá faoi mhíbhuntáiste tríd an gCiste Cúnaimh do Mhic Léinn (SAF). Mar shampla, ciallaíonn sé sin go mbeadh gá le leithdháileadh lárnach de thart ar €9 milliún a mhaoiniú ó chaiteachas athfhillteach chun an SAF a choinneáil ag na leibhéil reatha ar bhonn inbhuanaithe sna blianta amach romhainn, rud a mbeadh tionchar aige ar ghlacadh beart nua eile.

Tá measúnú ar bhearta buiséadacha faoi réir infhaighteacht acmhainní agus cuirtear réimse breithnithe beartais san áireamh, lena n-áirítear:

• Bearta dá dtagraítear go sonrach i ngealltanais Chlár an Rialtais, lena n-áirítear iad siúd a bhaineann le laghdú ar ranníocaíocht an mhic léinn agus méaduithe ar an deontas cothabhála.
• Bearta ríthábhachtacha a thacaíonn le folláine foghlaimeoirí, lena n-áirítear foghlaimeoirí atá faoi mhíbhuntáiste.
• Inbhuanaitheacht, cothromas agus díriú cuí beart ar na daoine is mó a bhfuil gá acu leo, lena n-áirítear fócas an Rialtais ar bhochtaineacht leanaí a laghdú agus rochtain ar chóiríocht do mhic léinn a chur chun cinn.
• Ba cheart tacaíochtaí a struchtúrú sa chaoi is nach gcuireann leas a bhaint as obair isteach go mór ar theaghlaigh agus ar fhoghlaimeoirí.
• Ba cheart do thacaíochtaí mic léinn athrú chun aird a thabhairt ar chostais athraitheacha d'fhoghlaimeoirí, agus ar bhealaí athraitheacha ina gcuirtear oideachas ar fáil, amhail céimeanna páirtaimseartha agus tríú leibhéal.

Cuirtear meastacháin ar chostais ar fáil sa pháipéar seo do gach rogha aonair, ach má chuirtear dhá rogha nó níos mó i bhfeidhm, d’fhéadfadh méadú ar an éileamh agus ar chostais dá réir sin a bheith mar thoradh air. I gcás ina ndéantar costáil ar an Scéim Deontas do Mhic Léinn, ní áirítear leo sin costais oibriúcháin. Tá forbhreathnú ar an Scéim Deontas do Mhic Léinn agus na sonraí a úsáidtear le haghaidh costas ar fáil in Aguisín 1. Tá achoimre ar na costais san áireamh i Roinn 1, mar sin de, ba cheart é sin a léamh i dteannta leis an bpríomhthrácht ar thoimhdí.

Rinne rannpháirtíocht fhairsing le páirtithe leasmhara eolas do na roghanna, lena n-áirítear comhairliúchán poiblí a tionóladh níos luaithe i mbliana, agus léiríonn siad riachtanais éagsúla foghlaimeoirí, teaghlach agus institiúidí. Tionóladh Imeacht i láthair go pearsanta de Pháirtithe Leasmhara ar an 3 Aibreán 2025 i bPáirc an Chrócaigh, áit a raibh thart ar 120 duine i láthair. I measc na ndaoine a bhí i láthair bhí mic léinn, ionadaithe ó dhaonra na mac léinn, oifigigh rochtana, fostaithe seirbhísí do mhic léinn, daoine a oibríonn le mic léinn go laethúil agus eagraíochtaí a dhéanann abhcóideacht ar son mic léinn atá faoi mhíbhuntáiste san oideachas. Tá aiseolas ón imeacht ar fáil in Aguisín 2 thíos.