Foilsiú na Tuarascála Substainteach Deiridh maidir leis an gcéad chéim de “Coimisiún Farrelly”

D’fhoilsigh an tAire Leanaí, Míchumais agus Comhionannais, Norma Foley Uasal, an Tuarascáil Shubstainteach Deiridh inniu (Dé Máirt) maidir leis an gcéad chéim de “Coimisiún Farrelly” tar éis don Rialtas í a cheadú.

Bunaíodh an Coimisiún Imscrúdaithe ar “ábhair áirithe maidir le seirbhís míchumais san Oirdheisceart agus nithe gaolmhara” in 2017 chun imscrúdú a dhéanamh ar chúram agus ar chosaint “Grace” agus daoine eile in iar-áras altrama san Oirdheisceart (Teaghlach X), a bhí mar ábhar líomhaintí maidir le mí-úsáid.

Is ainm bréige mná é Grace ainm bréige, atá anois ina 40í atá faoi chúram an Stáit ar feadh a saoil. Tá Grace faoi mhíchumas trom intleachtúil agus tá sé neamhbhriathartha. Bhí Grace ina cónaí le Teaghlach X agus í idir 10 agus 30 bliain d’aois, tréimhse ar mhair ó 1989 go dtí gur bhog sí go cúram cónaithe in 2009.

Tagraíonn an Coimisiún don mháthair agus don athair i dTeaghlach X mar an tUasal X agus Bean X, chun aitheantas Grace a chosaint. Tá an bheirt acu, an tUasal X agus Bean X marbh anois.

Bhailigh an Coimisiún Imscrúdaithe 312,000 leathanach de dhoiciméid le hocht mbliana anuas, d’éist sé le fianaise ar feadh 251 lá, agus tá a thuarascáil shubstainteach deiridh á foilsiú inniu agus tá beagnach 2,000 leathanach sa tuarascáil.

Pléitear leis na nithe seo a leanas sna sé imleabhar sa tuarascáil shubstaintiúil deiridh:

• ceisteanna a bhaineann le cinnteoireacht i gcás Grace agus le bainistiú an cháis sin, ó Iúil 2007 go dtí an 1 Márta 2010;
• cé acu rinneadh ná nach ndearnadh aon fhaisnéis ó FSS a chur faoi chois d’aon ghnó nó an ndearnadh iarracht faisnéis a chur faoi chois d’aon ghnó i gcás Grace sa tréimhse tar éis mhí an Mhárta 2010, nuair a bhíothas ag déileáil le hiarrataí ar fhaisnéis ó Choise Grace faoi Choimircíocht;
• ceisteanna a bhaineann le cúram agus cóireáil Grace le linn a socrúcháin i dTeaghlach X;
• rannpháirtíocht an Gharda Síochána maidir le dhá eachtra a bhaineann le Grace;
• an chaoi ar caitheadh le líomhaintí a rinneadh maidir le Teaghlach X agus a cuireadh in iúl don Bhord Sláinte (a bhaineann le duine aonair eile); agus
• Freagra FSS ar iarratas Saorála Faisnéise ó mháthair Grace.

Tá torthaí fairsinge an Choimisiúin le fáil ar fud na tuarascála substaintí deiridh. Ba cheart iad sin a mheas in éineacht leis an gcéad agus an dara tuarascáil eatramhach shubstainteach a foilsíodh in 2021. Léiríonn na torthaí a leagtar amach thíos sciar beag de thorthaí foriomlána an Choimisiúin.

Tugann an Coimisiún le fios nach raibh fianaise ó Grace ar fáil don Choimisiún mar gheall ar a míchumas agus a heaspa cainte. Dá bhrí sin, b’éigean na fíorais a bhaineann lena saol agus na hábhair a raibh sé de cheangal ar an gCoimisiún iad a imscrúdú a shuí trí fhianaise daoine eile a éisteacht agus trí na taifid agus an doiciméadacht a nochtadh don Choimisiún le linn a chuid imscrúduithe a mheas.

Léiríonn torthaí an Choimisiúin maidir leis an méid a d’fhulaing Grace aon mhí-úsáid, an méid seo a leanas;

• Níl an Coimisiún sásta go raibh an fhianaise den chineál sin a thug le fios go marcanna nó ballbhrú a bhí ar Grace mar gheall ar mhí-úsáid fhisiciúil a bheith déanta uirthi
• Tugtar le fios go ndearna Bean X faillí mar nach ndearnadh sí cinnte de gur fhreastail Grace ar an ionad lae ní ba rialta agus ní ba chomhsheasmhaí
• Tá an Coimisiún sásta go ndearnadh faillí sa chaighdeán cúraim a chuir Bean X ar fáil do Grace, bunaithe ar fhianaise a tugadh maidir le héadaí agus sláinteachas pearsanta Grace;
• Níor léirigh an fhianaise a tugadh don Choimisiún go ndearnadh faillí in Grace maidir le soláthar bia agus cothaithe ar feadh na mblianta ina raibh cónaí uirthi le Teaghlach X;
• Tugtar le fios go ndearna Bean X faillí thromchúiseach maidir leis an easpa airde ar chúram fiaclóireachta Grace
• Rinne Bean X méid áirithe míbhainistíochta airgeadais nó mí-úsáide airgeadais nó sárú ar Liúntas Míchumais Grace, a bhí mar shárú ar a cuid dualgas mar Ghníomhaire
• Níor dheimhnigh an fhianaise go ndearnadh mí-úsáid ghnéasach ar Grace ar feadh na mblianta a raibh cónaí uirthi le Teaghlach X
• Níl an Coimisiún sásta gur léirigh an fhianaise a cuireadh ar fáil nó gur thacaigh sí le cinneadh ach oiread, go raibh mí-úsáid mhothúchánach á baint as Grace

I measc réimse torthaí, tugadh le fios i dtuarascáil an Choimisiúin go raibh easpa maoirseachta agus monatóireachta ginearálta ar Grace ina socrúchán ag Bord Sláinte an Oirdheiscirt agus FSS le linn a socrúcháin i dTeaghlach X. Chinn an Coimisiún gur theip bhunúsach a bhí ann ag Bord Sláinte an Oirdheiscirt agus FSS ina ndualgas cúraim do Grace sna himthosca.

Dúirt an tAire Foley:

Sholáthair an Coimisiún ráiteas freisin maidir le Cuid X dá Théarmaí Tagartha, lenar ceanglaíodh air an obair bhreise a dhéanfaidh an Coimisiún ar mhaithe le leas an phobail (Céim 2) a leagan amach don Rialtas i ndáil le nithe atá leagtha amach i gCuid X de na téarmaí tagartha (cúram agus cinnteoireacht i leith daoine eile agus nithe a bhaineann le nochtadh cosanta).

Léirítear sa ráiteas ón gCoimisiún maidir le conclúidí Chuid X go bhfuil easpa faisnéise i seilbh an Choimisiúin lena sainaithnítear saincheisteanna le haghaidh tuilleadh imscrúdaithe i ndáil le hábhair a bhaineann le ról nó iompar na n-údarás poiblí i leith seacht gcás a sainaithníodh, cosúil leis na cineálacha ábhar imní a ardaíodh i leith Grace, seachas dhá chás, ina ndearna an Coimisiún ról na n-údarás poiblí a imscrúdú agus a thuairisciú cheana féin.

Maidir leis an gcaoi a gcaitheann sceithirí le nochtaí cosanta, sa ráiteas ón gCoimisiún maidir le Cuid X ní shainaithníonn an Coimisiún tuilleadh faisnéise a thabharfadh le fios a fhiúntaí atá sé tús a chur le himscrúdú breise i ndáil leis an gcaoi ar caitheadh leis na nochtaí cosanta nó leis an gcaoi ar caitheadh leo siúd a dhéanann nochtaí cosanta.

Sa chomhthéacs sin agus ar chomhairle ón Ard-Aighne, bhí roinnt tosca le breithniú go cúramach lena n-áirítear gan moladh soiléir a bheith ann ón gCoimisiún go bhfuil údar le tuilleadh imscrúdaithe; na dúshláin agus na breithnithe fianaiseacha a bhaineann le himscrúdú dara céim a dhéanamh, lena n-áirítear go bhfuil an tUasal agus Bean X araon marbh; an t-achar ama agus an obair mhionsonraithe atá déanta go dtí seo i gcomhthéacs trí thuarascáil shubstainteacha ar Chéim 1; agus an costas suntasach a tabhaíodh don Stát go dtí seo.

Tar éis don Aire Leanaí, Míchumais agus Comhionannais breithniú cuimsitheach a dhéanamh ar na hábhair seo i gcomhairle le hOifig an Ard-Aighne, tá cinneadh déanta ag an Rialtas inniu nach bhfuil bonn soiléir ann chun bogadh ar aghaidh chuig Céim a Dó den Choimisiún Imscrúdaithe. Díscaoilfear an Coimisiún de bhun Alt 43 den Acht um Choimisiúin Imscrúdaithe 2004, tar éis an tuarascáil deiridh ar chostais a chur isteach.

Bhreithnigh an Rialtas a fhreagra ar an ráiteas ón gCoimisiún maidir le Cuid X go cúramach agus phléigh na chéad chéimeanna eile, le cúnamh ón Ard-Aighne.

Tá sé beartaithe aige tabhairt faoi chleachtadh cosanta neamhreachtúil faoi stiúir saineolaithe chun an méid a foghlaimíodh ó thorthaí an Choimisiúin a shainaithint chun bonn eolais a chur faoi bheartais agus cleachtais chosanta an lae inniu. Iarrfar ar an seachtar dá dtagraítear dóibh sa ráiteas ón gCoimisiún maidir le Cuid X agus/nó a n-ionadaithe páirt a ghlacadh sa chleachtadh seo, chun a dtaithí saoil a roinnt, más mian leo déanamh amhlaidh.

Tar éis an chinnidh seo ón Rialtas maidir leis an bhfreagra ar an ráiteas ar chuid X, éascaíodh an Coimisiún le síneadh gearr teicniúil deiridh go dtí an 23 Bealtaine 2025 chun a chinntiú go gcuirfear i gcrích ábhair gan réiteach maidir le costais dhlíthiúla agus cartlannú agus chun tuarascáil deiridh an Choimisiúin maidir le costais a chur isteach.

Tar éis dul i gcomhairle leis an Ard-Aighne agus ar bhonn an ráitis ón gCoimisiún maidir le Cuid X de na téarmaí tagartha, d’aontaigh an Rialtas go gcuirfidh sé sin obair an Choimisiúin i gcrích.

Go dtí seo, bhain costas thart ar €13.6m leis an gCoimisiún Imscrúdaithe. Áirítear leis seo costais riaracháin, tuarastail, costais an Choimircí Cúirte d’ionadaí Grace, agus treoracha a bhaineann le costais dlí tríú páirtí a rinneadh go dtí seo. Ceaptar go dtiocfaidh ardú ar an uimhir seo de réir mar a thugann an Coimisiún a threoracha chun críche maidir le hiarratais atá fágtha ar chostais dlí de bhun Alt 24(1) d’Acht 2004.

Tá an tuarascáil agus an ráiteas maidir le cuid X ar fáil anseo.

An Coimisiún Imscrúdaithe

• Shínigh an Taoiseach Enda Kenny IR Uimh. 96 de 2017 Coimisiún Imscrúdaithe (Nithe áirithe maidir le seirbhís míchumais san Oirdheisceart agus nithe gaolmhara) (“Coimisiún Farrelly”) an 21 Márta 2017. Bunaíodh an Coimisiún faoin Acht um Choimisiúin Imscrúdaithe, 2004 (Uimh. 23 de 2004).

• Bunaíodh an Coimisiún chun imscrúdú a dhéanamh ar chúram agus ar chosaint “Grace” (ainm bréige) agus daoine eile in iar-áras altrama san Oirdheisceart, a ndearnadh líomhaintí mí-úsáide ina leith.

• Is Coimisiún Imscrúdaithe reachtúil é an Coimisiún agus tá sé neamhspleách agus é ag tabhairt faoina fheidhmeanna faoin reachtaíocht agus faoina Théarmaí Tagartha.

• Is í Marjorie Farrelly, S.C. Cathaoirleach agus Comhalta Aonair an Choimisiúin.

• Chuir an Coimisiún tús lena imscrúdú an 15 Bealtaine 2017. Faoi Théarmaí Tagartha an Choimisiúin, a d’fhormheas an Rialtas i mí an Mhárta 2017, bhí tuarascáil deiridh ar obair chéim 1 an Choimisiúin le cur faoi bhráid an Aire Sláinte laistigh de bhliain amháin tar éis don Choimisiún tús a chur lena chuid oibre. Tá aon síneadh déag faighte ag an gCoimisiún chun cur ar a chumas an obair sin a dhéanamh i gcomhréir lena Théarmaí Tagartha lena n-áirítear an síneadh teicniúil gearr deiridh go dtí 23 Bealtaine 2025.

• Tá Tuarascálacha Eatramhacha agus Tuarascálacha Eatramhacha Substainteacha an Choimisiúin ar fáil ar rannán na bhfoilseachán ar shuíomh gréasáin na Roinne Sláinte https://health.gov.ie/publications-research/publications/

• Tá Téarmaí Tagartha an Choimisiúin Imscrúdaithe ar fáil ar shuíomh gréasáin na Roinne Sláinte: http://health.gov.ie/blog/publications/commission-of-investigation-certain-matters-relative-to-a-disability-service-in-the-south-east-and-related-matters-updated/

• Aistríodh na feidhmeanna a dílsíodh don Aire Sláinte maidir leis an gCoimisiún chuig an Aire Leanaí, Comhionannais, Míchumais, Lánpháirtíochta agus Óige an 1 Márta 2023.

• Fuair an tAire Leanaí, Comhionannais, Míchumais, Lánpháirtíochta agus Óige Tuarascáil ón gCoimisiún Imscrúdaithe (Nithe áirithe maidir le seirbhís míchumais san Oirdheisceart agus ceisteanna gaolmhara) (“Coimisiún Farrelly”) an 29 Iúil 2024. Thug an Coimisiún ráiteas freisin maidir le Cuid X de Théarmaí Tagartha an Choimisiúin Imscrúdaithe. Cuireadh an Tuarascáil agus an ráiteas a bhaineann le Cuid X ar aghaidh chuig Oifig an Ard-Aighne le haghaidh comhairle dlí.

Forbairtí maidir le Cosaint

• Caighdeáin Náisiúnta um Chúram Altrama a thabhairt isteach, 2003.

• Bunaíodh an tÚdarás um Fhaisnéis agus Cáilíocht Sláinte (HIQA) in 2007 agus Oifig an Phríomhchigire Seirbhísí Sóisialta.

• Bunaíodh Tusla, an Ghníomhaireacht um Leanaí agus an Teaghlach, sa bhliain 2013..

• Daoine Leochaileacha atá i mBaol Mí-Úsáide a Chosaint (2014) Beartas agus Nósanna Imeachta Náisiúnta in 2014 agus tabhairt isteach na bhFoirne Cosanta um Chosaint Coimirce.

• Cuireann an tAcht um Thús Áite do Leanaí, 2015 gnéithe de Thús Áite do Leanaí ar fáil: Treoir Náisiúnta um Chosaint agus Leas Leanaí ar bhonn atá ceangailteach ó thaobh dlí de.

• Cuireadh tús leis an Acht um Chinnteoireacht Chuidithe (Cumas) in 2023, lena bhfeabhsaítear cosaintí agus coimircí maidir le cinnteoireacht d’aosaigh leochaileacha nach bhfuil acmhainneacht acu.

• Foilsíodh tuarascáil an Choimisiúin um Athchóiriú an Dlí maidir le ‘Creat Rialála maidir le Cosaint Daoine Fásta’ ar fud na n-earnálacha uile, agus dréachtreachtaíocht a ghabhann léi i bhfoirm Bille (sibhialta) um Chosaint Daoine Fásta agus Bille um Cheartas Coiriúil (Coimirciú Daoine Fásta) in 2024.

• Foilsíodh athbhreithniú neamhspleách ar bheartais agus nósanna imeachta cosanta FSS i mí an Mheithimh 2024.

• Tá beartas nua á fhorbairt ag an Roinn Sláinte faoi láthair maidir le cumhdach aosach san earnáil sláinte agus cúraim shóisialta i gcomhairle leis an Roinn Leanaí, Comhionannais, Míchumais, Lánpháirtíochta agus Óige, lena gcumhdófar réimse iomlán na seirbhísí cúraim sláinte agus cúraim shóisialta (poiblí, deonach agus príobháideach).