Cuireann an tAire Meabhairshláinte an Rialtas ar an eolas maidir le laghdú iomlán sna figiúirí maidir le féinmharú agus féindochar in Éirinn.

Tá an tAire Meabhairshláinte, Mary Butler TD, tar éis a comhghleacaithe Comh-aireachta a chur ar an eolas inniu faoi laghdú ar rátaí féinmharaithe agus féindochair na hÉireann, agus faoi líon na bhfreagraí a bhfuarthas tríd an gcomhairliúchán poiblí maidir leis an mbeartas um fhéinmharú a laghdú atá á fhorbairt ag an Roinn Sláinte faoi láthair.

Le blianta beaga anuas tá dul chun cinn suntasach déanta maidir le minicíocht féinmharaithe agus féindochair a laghdú, agus idir na blianta 2000 agus 2021 tháinig laghdú 28% ar an ráta féinmharaithe in Éirinn, ag titim ó 12.9 in aghaidh 100,000 in 2000 go 9.2 in aghaidh 100,000 in 2021. Mar thoradh air seo tá an 11ú ráta féinmharaithe is ísle san AE ag Éirinn do gach bás, de réir sonraí Eurostat.

De réir réamhfhigiúirí, tuairiscíodh 302 bás trí fhéinmharú in 2023, an réamhfhigiúr is ísle le breis agus 20 bliain.

Cé go bhfuil aga moille suntasach maidir le tuairisciú ar bhásanna trí fhéinmharú, agus go mbeidh an méid seo níos airde de réir mar a chríochnaíonn imscrúduithe Cróinéara, léiríonn an laghdú foriomlán dul chun cinn maidir le laghdú féinmharaithe in Éirinn.

Tá sé tábhachtach a admháil go bhfuil gach saol a chailltear mar gheall ar fhéinmharú thar an gceart agus tá an Rialtas tiomanta do laghdú breise a dhéanamh ar fhéinmharú trí bheartas nua laghdaithe féinmharaithe a fhorbairt agus a chur i bhfeidhm.

Léiríonn sonraí a foilsíodh le déanaí ó Chlár Féindochair na Fondúireachta Náisiúnta um Thaighde ar Fhéinmharú freisin gur tháinig laghdú 12% ar rátaí féindochair idir 2010 agus 2023. Is é an féindochar roimhe seo an fachtóir riosca is mó maidir le féinmharú.

Ag labhairt di tar éis na Comh-Aireachta inniu, dúirt an tAire Butler:

Bhain buaic na mbásanna trí fhéinmharú in Éirinn in 2012 le linn an chúlaithe eacnamaíochta, agus tá an ráta ag laghdú le roinnt blianta anuas. Ní thugtar le fios ach oiread go raibh méadú ar líon na ndaoine a chaill a mbeatha mar gheall ar fhéinmharú le linn na paindéime COVID-19, áit ar cuireadh pacáiste cuimsitheach tacaíochtaí airgeadais i bhfeidhm chun tacú leo siúd atá i mbaol. Is príomhfhachtóir riosca maidir le féinmharú é strus airgeadais.

Is é Connecting for Life straitéis náisiúnta na hÉireann chun féinmharú a laghdú, a tháinig chun críche in 2024. Ba iad Oifig Náisiúnta Fheidhmeannacht na Seirbhíse Sláinte (FSS) um Fhéinmharú a Chosc (NOSP) agus an Roinn Sláinte a bhí i gceannas ar chur i bhfeidhm na straitéise agus bhí tacaíocht láidir tras-rannach acu ó réimsí lena n-áirítear, Ceartas, Oideachas, Ardoideachas, Talmhaíocht agus Coimirce Sóisialaí.

Rinneadh infheistíocht leanúnach i dtionscnaimh laghdaithe féinmharaithe thar shaolré na straitéise, agus mhéadaigh buiséad Oifig Náisiúnta FSS um Fhéinmharú a Chosc ó €5 milliún in 2012 go beagnach €15 milliún in 2025.

Tá an Roinn Sláinte ag obair faoi láthair chun beartas nua na hÉireann um laghdú féinmharaithe a fhorbairt i gcomhar leis na príomhpháirtithe leasmhara ar fud an rialtais agus na sochaí i gcoitinne.

Mar fhocal scoir, dúirt an tAire Butler:

Sonraí maidir le Básmhaireacht Féinmharaithe agus Féindochar

Gach Samhain, eisíonn an Phríomh-Oifig Staidrimh staitisticí bliantúla féinmharaithe, lena n-áirítear básanna a cláraíodh go déanach, don tréimhse trí bliana roimhe sin. Is é 2021 an bhliain dheireanach a bhfuil figiúirí oifigiúla againn ina leith. Ar feadh na mblianta i ndiaidh 2021, tá figiúirí ar fáil ó eisiúintí Staidrimh Beatha na Príomh-Oifige Staidrimh, gan cláruithe déanacha a áireamh. Faoi láthair, léiríonn na sonraí do 2022 436 bás, agus taispeánann an réamhfhigiúr do 2023 302 bás. Mar sin féin, ní chuimsíonn na figiúirí seo líon na mbásanna go hiomlán agus ba chóir tagairt a dhéanamh dóibh go cúramach, mar go bhfuil siad faoi réir athbhreithnithe aníos de réir mar a dhéantar clárúcháin dhéanacha.

Tá aga moille suntasach maidir le básanna trí fhéinmharú a thuairisciú mar gheall ar an bhfad ama a thógann an próiseas imscrúdaithe Coróineach, le go leor básanna dá leithéid cláraithe níos déanaí ná an spriocdháta 22 mí d’fhoilseacháin bhliantúla an Phríomh-Oifig Staidrimh. Mar sin, tá figiúirí bliantúla faoi réir athraithe, agus ba chóir a bheith cúramach i gcónaí agus staitisticí á dtagairtí nó á gcur i gcomparáid thar am.

Déanann Clárlann Náisiúnta Féindochair Éireann taifead agus tuairisc ar fhaisnéis faoi chur i láthair féindochair do Rannóga Éigeandála ospidéil ar fud na tíre. Tá an Chlárlann á hoibriú ag an bhFondúireacht Náisiúnta Taighde ar Fhéinmharú (NSRF) agus á maoiniú ag Oifig Náisiúnta FSS um Fhéinmharú a Chosc (NOSP). Ba í an chéad Chlárlann dá leithéid ar domhan. Go ginearálta, tá rátaí féindochair cobhsaí bliain i ndiaidh bliana, agus tá laghdú le blianta beaga anuas. Ba é ráta na ndaoine aonair a tháinig chuig an ospidéal tar éis féindhíobháil in 2022 ná 197 in aghaidh an 100,000, agus 191 in aghaidh 100,000 in 2023, agus bhí na rátaí seo cosúil leis an ráta a tuairiscíodh in 2021.

Beartas laghdaithe féinmharaithe in Éirinn

Áiríodh le feabhsuithe buana ar chosc féinmharaithe faoi Connecting for Life :

• Seirbhísí feabhsaithe méala agus tacaíochta géarchéime, lena n-áirítear seirbhísí atá oiriúnach go cultúrtha don Lucht Siúil.
• Freagraí feabhsaithe ar an bhféinmharú ag leibhéal an phobail, trí phleananna gníomhaíochta áitiúla agus trí líonra na nOifigeach Acmhainne um Fhéinmharú a Chosc (ROSPanna).
• Bunú Córas Monatóireachta Náisiúnta um Fhéinmharú Dóchúil.
• Samhail Chúraim a fhorbairt chun léirithe féindochair do Rannóga Éigeandála a bhainistiú, tríd an gClár Cliniciúil Náisiúnta um Fhéindochar agus Smaoineamh a Bhaineann le Féinmharú (NCPSHSI).
• Soláthar feabhsaithe clár oiliúna, lena n-áirítear cúrsa ar líne saincheaptha, Let’s Talk About Suicide a rolladhamach i ngníomhaireachtaí ar nós An Garda Síochána, Óglaigh na hÉireann agus d’fhoireann scoile tríd an Roinn Oideachais.
• Gníomhaíochtaí náisiúnta um laghdú stiogma.
• Gníomhaíochtaí monatóireachta ar na meáin chumarsáide chun tuairisciú níos sábháilte ar fhéinmharú a chinntiú agus rannchuidiú le rialáil sábháilteachta ar líne.
• Creat le haghaidh gníomhaireachtaí chun féinmharú a chosc in áiteanna poiblí.
• Forbairt agus forfheidhmiú ar Chreat Meabhairshláinte agus Cosc ar Fhéinmharú d'Institiúidí Ardoideachais.

Tá luacháil á dhéanamh faoi láthair ag Connecting for Life le measúnú a dhéanamh ar cé chomh maith agus a d’oibrigh na codanna éagsúla den phlean. Tá tuarascáil deiridh le foilsiú i mí an Mheithimh 2025. Ag an am céanna, tá Aonad Meabhairshláinte na Roinne Sláinte tar éis tosú ag obair ar bheartas comharba, a thógann ar rath an bheartais reatha agus a chuireann fianaise nua san áireamh. Tá an beartas seo le bheith críochnaithe faoi dheireadh 2025. Leagfar amach sa bheartas nua cur chuige an Rialtais maidir le féinmharú a laghdú ó 2026 ar aghaidh

Bíonn tacaíocht ar fáil i gcónaí

Má tá tacaíocht de dhíth ortsa, nó ar dhuine éigin a bhfuil aithne agat air, tabhair cuairt ar www.yourmentalhealth.ie chun eolas a fháil ar conas aire a thabhairt do do mheabhairshláinte, chun tacú le daoine eile, nó chun seirbhís tacaíochta a aimsiú i do cheantar.

Is féidir leat cabhair a fháil trí:

• Samaritans ar 116 123
• Téacsáil HELLO go 50808 aon am de lá nó oíche (24/7) chun téacs a chur chuig oibrí deonach oilte éisteachta (textaboutit.ie)
• Pieta Housear 1800 247 247 nó seol téacsáil HELP chuig 51444
• Do DG
• Roinn Éigeandála
• Seirbhísí Meabhairshláinte FSS
• Yourmentalhealth.ie nó líne faisnéise teileafóin 1800 111 888 - am ar bith de lá nó oíche, le haghaidh faisnéise ar sheirbhísí meabhairshláinte i do cheantar.Tacaíochtaí agus seirbhísí meabhairshláinte - HSE.ie
• Samaritans ar 116 123
• Pieta Housear 1800 247 247 nó seol téacs HELP chuig 51444

Tuairisciú sna meáin

Agus ábhar an fhéinmharaithe á clúdach, molann FSS go gcloífeadh na meáin le Treoirlínte Meáin Samaritans Ireland maidir le Féinmharú a Thuairisciú - léiríonn fianaise taighde go bhféadfadh iompar aithrise féinmharfach a bheith mar thoradh ar chineálacha áirithe léiriúcháin sna meáin, mar shampla cur síos sainráite ar mhodh, tuairisciú áibhéalach agus iomarcach i measc daoine leochaileacha.

Ba cheart i gcónaí dul i ngleic le hábhar an fhéinmharaithe le cúram agus le trua. Tá sé tábhachtach teanga íogair neamh-stigmatach a úsáid agus tú i mbun comhrá, ag caint nó ag scríobh faoin bhféinmharú. Léigh tuilleadh ó Oifig Náisiúnta FSS um Fhéinmharú a Chosc.

Oiliúint maidir le féinmharú a chosc saor in aisce ó FSS

Chun tuilleadh eolais a fháil ar chláir oiliúna um chosc féinmharaithe atá ar fáil ó FSS, tabhair cuairt ar www.nosp.ie/training.

Faigh rochtain ar ‘Let's Talk About Suicide’ , clár oiliúna saor in aisce ar chosc ar fhéinmharú ó ONCF an FSS.