‘Géibheann – An Cogadh Cathartha’

Seolann an tAire Catherine Martin T.D. an 5iú heipeasóid i sraith podchraoltaí Mhná 100

• Cloistear taifeadtaí den chéad uair de Tessie O’Connell, a cuireadh i bpríosún ó mhí na Samhna 1922 go dtí 1923 nuair nach raibh sí ach 21 bhliain d’aois;

• Labhraíonn Manchán Magan faoi shaol a sheanmháthar, Sighle Humphreys;

• Coimisiúnaíodh taifeadadh nua go speisialta de The Foggy Dew, le hAilbhe Reddy;

• Labhraíonn scoláirí ón Rang Staire i bPríosún Mhuinseo faoi eispéireas na mban a cuireadh i bpríosún in 1923;

• Tuairimí an Dr Sinéad McCoole agus í ag tabhairt cuairte ar na cealla inar coinníodh na mná i bPríosún Chill Mhaighneann.

Sheol an tAire Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus Meán, Catherine Martin TD an ceathrú heipeasóid i sraith podchraoltaí Mhná 100, dar teideal – An Cogadh Cathartha’, mar chuid de chlár Dheich mBliana na gCuimhneachán 2012-2023. Leanann an clár seo scéal na mban a cuireadh i bpríosún, tar éis an aiste grianghraf ‘Inside Out’ a d’fhoilsigh Mná100 den chéad uair i mí Feabhra, i gcomhpháirtíocht le hAonad Oideachais Chathair Bhaile Átha Cliath agus Ionad Oideachais Bhord Oiliúna Phríosún Mhuinseo. Sa phodchraoladh seo déantar mionphlé ar shaol na ‘mná faoi amhras’ sin a gabhadh agus a cuireadh i bpríosún in 1922 agus 1923.

Dúirt an tAire Martin:

Sa phodchraoladh seo, pléann an Dr Sinéad McCoole oidhreacht na ‘mná faoi amhras’ a cuireadh i bpríosún le linn Chogadh Cathartha na hÉireann, ag fiosrú a saolta le linn príosúnachta agus cad a tharla dóibh tar éis dóibh a scaoileadh saor. Déanann an Dr McCoole machnamh freisin ar Shaorstát na hÉireann atá ag teacht chun cinn. Tá glór Tessie O’Connell le cloisteáil den chéad uair agus tá a cuid machnaimh ar an saol sa phríosún tochtmhar agus spéisiúil. Magan faoina sheanmháthair Sighle Humphreys. Pléann sé mar a insíonn sé féin agus a dheartháir a scéal agus conas a mhúnlaigh a saol a shaol féin.

Chomh maith leis sin cloistear na scoláirí Ardteistiméireachta atá i bPríosún Mhuinseo faoi láthair. Tugann an Dr McCoole cuairt ar Phríosún Chill Mhaighneann agus déanann sí cur síos ar na cealla inar coinníodh cuid de na mná. Thaifead Ailbhe Reddy ‘The Foggy Dew’, a chan mná a bhí sa phríosún do 7ú Comóradh Éirí Amach na Cásca a reáchtáladh i bPríosún Chill Mhaighneann.

Tá an podchraoladh ar fáil ar [https://www.mna100.ie/centenary-moments/captivity-civil-war-mna100-podcast-episode-5/ ] agus san áit a éisteann tú le do chuid podchraoltaí.

Nótaí d’Eagarthóirí:

Comhpháirtíocht de chuid Mhná100 a bhí san aiste grianghraf ‘Inside Out’ le hAonad Oideachais Chathair Bhaile Átha Cliath agus Ionad Oideachais Bhord Oiliúna Chathair Bhaile Átha Cliath i bPríosún Mhuinseo agus tá sé ar fáil le léamh anseo.

• Tessie O’Connell: Rugadh Tessie in 1900 i gCathair Dónall, Contae Chiarraí, agus bhí sí ar dhuine de 11 leanbh a bhí ag John agus Marianne O’Connell (née O’Sullivan). D’oibrigh a deirfiúr, Kathleen, do Chonradh na Gaeilge, do Bhráithreachas Phoblacht na hÉireann, agus bhí dlúth-theagmháil aici leo siúd a bhí ag ullmhú don Éirí Amach in 1916. D’imigh Kathleen go Meiriceá in 1904 le traenáil mar rúnaí agus le linn di chuaigh sí isteach i gCumann na mBan. Chuaigh Kathleen i bhfeidhm ar a deirfiúr ní b’óige, Tessie, nuair a thug sí cuairt ar a háit dhúchais in 1915. Sa bhliain 1922, tháinig Tessie go Baile Átha Cliath chun cónaí le Kathleen agus fuair sí post ar Shráid Suffolk. Tar éis scoilte faoin gConradh, bhí sí ar an taobh frithchonartha. Coinníodh í in 1922 agus 1923 i bPríosún Mhuinseo, i bPríosún Chill Mhaighneann agus in Aontas Bhaile Átha Cliath Thuaidh. Tar éis í a scaoileadh saor, d’fhill sí chun cónaí i gCiarraí agus ansin chuaigh sí chun cónaí i Chicago ar feadh roinnt blianta, sular fhill sí ar Bhaile Átha Cliath, áit ar fhan sí ar feadh an chuid eile dá saol. Níor phós sí ná ní raibh clann aici.

• Ailbhe Reddy: D’eisigh an t-amhránaí Éireannach ceol tíre a céad cheirnín leathfhada in 2016. Eisíodh a céad albam Personal History a fuair ardmholadh ó léirmheastóirí in 2020. Ainmníodh é don Albam is Fearr ag Choice Music Awards. D’eisigh sí a dara halbam ‘Endless Affair’ i mí an Mhárta seo caite lena n-áirítear turais sna SA, sa RA agus in Éirinn. Chuidigh an t-amhránaí seo as Baile Átha Cliath le hAmhráin an Chonartha, a bhí ar siúl sa Cheoláras Náisiúnta in 2021, ag ceiliúradh ‘díospóireachtaí an Chonartha’ agus a fuair tacaíocht ón Roinn Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus Meán mar chuid de Dheich mBliana na gCuimhneachán 2012-2023.

• Manchán Magan: Scríbhneoir agus déantóir cláir faisnéise do TG4, RTÉ agus do Travel Channel. Scríobh sé leabhair ar a chuid taistil san Afraic, san India agus i Meiriceá Theas. Cuireann sé podchraoladh RTÉ The Almanac of Ireland i láthair agus tá sé ina údar ar roinnt leabhar lena n-áirítear 32 words for a field, a bhfuil duaiseanna buaite aige.

Tionscnamh nua ban ar líne is ea é Mná100, do thréimhse dheireanach Chlár Dheich mBliana na gCuimhneachán, agus leanann sé leis an obair chun róil na mban sa tréimhse réabhlóideach a léiriú. Téigh chuig www.mna100.ie chun tuilleadh eolais a fháil. Is é seo an cúigiú podchraoladh sa tsraith. Tá na podchraoltaí a eisíodh roimhe seo ar fáil ar www.mna100.ie agus san áit a éisteann tú le podchraoltaí.